NIKOLAAS VAN KOMEN

DE GROTE ONBEKENDE

DEEL 2  

door Lia Schouten en Aad Kleijweg

Nog voordat het eerste deel over Nikolaas van Komen in ons blad was verschenen kwam ons voldoende nieuw pijpmateriaal ter beschikking van deze pijpenmaker zodat we er een tweede deel aan wijden. Het overgrote deel van dit pijpmateriaal is gevonden in Schoonhoven in één stort. Het materiaal  uit deze stort was van verschillende pijpenmakers die in Schoonhoven werkzaam zijn geweest. De meeste pijpjes waren ongerookt en sommigen duidelijk een misbaksel. In deze partij bevonden er zich verschillenden bij die door Nikolaas van Komen zijn gemaakt. Een aantal pijpjes komt uit een andere mal en zijn niet beschreven in het eerste artikel. Verder zijn er nog een aantal in de omgeving van Gouda gevonden. Bij het schrijven van het eerste deel waren ons 15 pijpjes bekend uit verschillende mallen.  Thans bij het schrijven van dit artikel komen we uit op 26 pijpen uit respectievelijke verschillende mallen die Nikolaas van Komen heeft gebruikt. De nummering van de afbeeldingen zullen we in dit artikel door laten lopen zodat we makkelijker kunnen verwijzen naar afbeeldingen uit deel 1. Bij een paar zullen we afbeeldingen uit deel 1 erbij plaatsen om de verschillen goed te laten zien.

BESCHRIJVING VAN DE PIJPENKOPJES.

De pijpenkop op afbeelding 18 heeft een ovoide model waar de gekroonde ooievaar op staat afgebeeld binnen een stralenkrans met daarboven de initialen NVK. De voorstelling lijkt veel op de pijpenkop op afbeelding 9 uit het eerste deel die we voor de vergelijking ernaast geplaatst hebben. We zien de verschillen in de stand van de snavel en de vleugels. Ook de ruimte binnen de stralenkrans waarin de ooievaar op afbeelding 18 is geplaatst is smaller. Het model van de pijpenkop is ook niet exact het zelfde. Vandaar dat wij kunnen aannemen dat ondanks de overeenkomsten hij uit een andere mal gemaakt is. Ook de pijpenkop op afbeelding 19 is weer een ovoide model met een gekroonde ooievaar binnen een stralenkrans, echter de rij stippen links en rechts van de ooievaar is nagenoeg gehalveerd en de stralenkrans is verfijnder. 

1a Collectie: Aad Kleijweg Afbeelding 18:
1b Schoonhoven
2a Ovoide
2b Ooievaar gekroond met initialen NVK
2c -/-
2d
2e Niet geglaasd
2f Gebotterd
2g Geen radering rondom ketelopening
2h Niet gerookt 
3a  
3b  
3c  
4 Derde kwart 18e eeuw
5 Schoonhoven
6 Nikolaas van Komen
7

 

1a Collectie: Lia Schouten  Afbeelding 9:
1b Schoonhoven
2a Ovoide
2b Ooievaar gekroond met initialen NVK
2c -/-
2d
2e Niet geglaasd
2f Gebotterd
2g Geen radering rondom ketelopening
2h  
3a  
3b  
3c  
4 Derde kwart 18e eeuw
5 Schoonhoven
6 Nikolaas van Komen
7

 

 

1a Collectie: Aad Kleijweg Afbeelding 20:
1b Schoonhoven
2a Ovoide
2b Schenkkan gekroond met de initialen NK
2c -/-
2d
2e Niet geglaasd
2f Gebotterd
2g Geen radering rondom ketelopening
2h Niet gerookt  
3a  
3b  
3c  
4 Derde kwart 18e eeuw
5 Schoonhoven
6 Nikolaas van Komen
7

 

 

 

1a Collectie: Lia Schouten Nr 19:
1b Schoonhoven
2a Ovoide
2b Ooievaar gekroond met initialen NVK
2c -/-
2d
2e Niet Geglaasd
2f Gebotterd
2g Geen radering rondom ketelopening
2h  
3a  
3b  
3c  
4 Derde kwart 18e eeuw
5 Schoonhoven
6 Nikolaas van Komen
7 [2, p. 113 nr 565]

 

 

De pijpenkop op afbeelding 20 was ons nog niet bekend met het zijmerk de schenkkan of sierkan. Het is een ovoide model en boven de bladerkroon zien we initialen NK van de pijpenmaker. 

In het eerste deel hadden we een pijpenkop beschreven met het reliëfmerk de gekroonde IG met de initialen NVKO. Bij de parelkroon valt op dat de parels hoog op steeltjes staan. Wat ook opvalt is dat de O te veel naar rechts staat zodat we vermoeden dat hij er later bij geplaatst is. Vandaar dat wij toen suggereerden dat deze pijp met dit merk IG gekroond ook mogelijk gevonden zou kunnen worden zonder de O. De pijpenkop op afbeelding 21 is een pijpje met het merk IG gekroond, ook staan de parels zichtbaar op steeltjes en de pijp draagt de initialen NVK, dus zonder O. Bijna dachten we de bewuste pijp te pakken te hebben, maar vergelijken we de twee dan zien we dat ze toch weer uit verschillende mallen afkomstig zijn. Waar wij uit op kunnen maken dat hij meer mallen met de gekroonde IG met de initialen NVK in gebruik heeft gehad waarbij de parels van de kroon op steeltjes staan.

1a Collectie: Aad Kleijweg Afbeelding 21:
1b Schoonhoven
2a Ovoide
2b IG Gekroond met de initialen NVK
2c -/-
2d
2e Niet geglaasd
2f Gebotterd
2g Geen radering rondom ketelopening
2h Niet gerookt 
3a  
3b  
3c  
4 Derde kwart 18e eeuw
5 Schoonhoven
6 Nikolaas van Komen
7

 

1a Collectie: Lia Schouten  Afbeelding 13:
1b Schoonhoven
2a Ovoide
2b IG Gekroond met de initialen NVKO
2c -/-
2d
2e Niet geglaasd
2f Gebotterd
2g Geen radering rondom ketelopening
2h  
3a  
3b  
3c  
4 Derde kwart 18e eeuw
5 Schoonhoven
6 Nikolaas van Komen
7

 

De pijpenkop op afbeelding 22 heeft dezelfde decoratie als de pijpenkop op afbeelding 11 in het eerste deel. Vergelijken wij echter de afbeeldingen dan zien we vooral aan de dubbelkoppige adelaar dat dit exemplaar weer uit een andere mal afkomstig is. 

1a Collectie: Aad Kleijweg  Afbeelding 22:
1b Schoonhoven
2a Overgang Trechter naar Ovoide
2b Vis gekroond met de initialen NVK /
Wapen van Groningen 
2c -/-
2d
2e Niet geglaasd
2f Gebotterd
2g Geen radering rondom ketelopening
2h  
3a  
3b  
3c  
4 Derde kwart 18e eeuw
5 Schoonhoven
6 Nikolaas van Komen
7

 

In het eerste deel maken wij melding dat in het boek van Krommehoek en Vrij een pijpje staat van Nikolaas van Komen met het zijmerk Vis gekroond met de initialen NVK zonder golfjes. Op afbeelding 23 laten wij deze nu zien. Op de afbeelding is het niet zo goed te zien, maar op de zijkant van de hiel is een op het wapen van Gouda gelijkend bijmerk geplaatst om de koper te mislijden dat we met een Gouds product te maken zouden hebben. We zagen dit ook al eerder op de zijkant van het rondbodem pijpje, afbeelding 17 in het eerste artikel. Van zo'n eenvoudige pijp met het reliëfmerk de gekroonde vis met de initialen NVK is er ook weer een variant bekend met drie golfjes zoals we zien op afbeelding 24

1a Collectie: Aad Kleiweg Afbeelding 23:
1b Omgeving Gouda
2a Ovoide
2b Gekroonde Vis NVK geen golfjes
2c Imitatie wapen van Gouda /-
2d
2e Niet Geglaasd
2f Gebotterd
2g Geen radering rondom ketelopening
2h  
3a  
3b  
3c  
4 Derde kwart 18e eeuw
5 Schoonhoven
6 Nikolaas van Komen
7 [2, p. 103 nr 528]

 

1a Collectie: Aad Kleijweg Afbeelding 24:
1b Schoonhoven
2a Ovoide
2b Gekroonde Vis NVK met golfjes
2c -/-
2d
2e Niet Geglaasd
2f Gebotterd
2g Geen radering rondom ketelopening
2h  
3a  
3b  
3c  
4 Derde kwart 18e eeuw
5 Schoonhoven
6 Nikolaas van Komen
7

 

In het eerste deel, afbeelding 12, toonden wij een pijpenkop met de gekroonde N met de initialen NVK erboven. Bij dat exemplaar stond de V een stuk hoger. Op afbeelding 25 tonen wij een model ovoide pijpenkop met de gekroonde N waarbij de initialen NVK naast elkaar staan. 

1a Collectie: Aad Kleiweg Afbeelding 25:
1b Zevenhuizen
2a Ovoide
2b Gekroonde N met de initialen NVK
2c -/-
2d
2e Niet geglaasd
2f Gebotterd
2g Geen radering rondom ketelopening
2h Gerookt  
3a  
3b  
3c  
4 Derde kwart 18e eeuw
5 Schoonhoven
6 Nikolaas van Komen
7

 

 

1a Collectie: Aad Kleijweg Nr 26:
1b Schoonhoven
2a Ovoide
2b Gekroonde Ooievaar met initialen NK
SCHOONHOVEN gekroond
2c -/-
2d
2e Niet Geglaasd
2f Gebotterd
2g Geen radering rondom ketelopening
2h Niet gerookt 
3a  
3b  
3c  
4 Derde kwart 18e eeuw
5 Schoonhoven
6 Nikolaas van Komen
7 [1, p. 155 nr 1.]
[2, p. 113 nr 566]

 

Van de pijpenkop afbeelding nummer 1 die in het eerste deel alleen als tekening afgebeeld staat hebben we ook een exemplaar in ons bezit gekregen waarvan we graag een afbeelding laten zien, nummer 26. Op de linkerzijde van de ketel zien we een ooievaar binnen een stralenkrans zoals we op wel meer pijpjes zien van deze pijpenmaker. Echter deze ooievaar is gekroond met een keizerskroon en we zien links en recht de initialen NK van de pijpenmaker. Op de rechterzijde van de ketel lezen we de tekst SCHOONHOVEN de plaats waar deze pijpenmaker werkzaam is geweest. Ook deze tekst wordt bekroond met een keizerskroon.

1a Collectie: Aad Kleijweg Nr 27:
1b Schoonhoven
2a Ovoide
2b Gekroonde Vis met initialen NVK
SCHOONHOVEN gekroond
2c -/-
2d
2e Niet Geglaasd
2f Gebotterd
2g Geen radering rondom ketelopening
2h  
3a  
3b  
3c  
4 Derde kwart 18e eeuw
5 Schoonhoven
6 Nikolaas van Komen
7

 

Het pijpenkopje op afbeelding 27 heeft op de linkerzijde van de ketel de gekroonde vis met de initialen NVK binnen een stralenkrans. Op de rechterzijde zien we de tekst Schoonhoven bekroond met een keizerskroon. Dit pijpje lijkt wel een combinatie van de linkerzijde van het pijpje op afbeelding 22 en de rechterzijde van het pijpje op afbeelding 26. Vergelijken we de pijpjes echter goed dan zien we dat dit exemplaar weer in een andere mal is gemaakt.

1a Collectie: Ewout Korpershoek Nr 28:
1b Schoonhoven
2a Ovoide
2b Gekroonde Ooievaar met initialen NK
2c -/-
2d
2e Niet Geglaasd
2f Gebotterd
2g Geen radering rondom ketelopening
2h  
3a Slingerende bladrank
3b  
3c  
4 Derde kwart 18e eeuw
5 Schoonhoven
6 Nikolaas van Komen
7

 

Afbeelding 29 is het zelfde pijpje als afbeelding 28, maar is erbij geplaatst om de rankenversiering op de steel te laten zien.

De pijpenkop op afbeelding 28 en 29 lijkt op de linkerzijde qua versiering op het pijpenkopje van afbeelding 26. Deze is echter op de rechterzijde van de ketel niet versierd. Ook staan de initialen NK wat hoger naast de kroon geplaatst. Op afbeelding 29, een beschadigd exemplaar van dit zelfde pijpje, kunnen we zien dat de steel een soort rankenversiering bevatte.

1a Collectie: F.H.W. Friederich Nr 30:
1b
2a Ovoide
2b Gekroonde Ooievaar met initialen NK
SCHOONHOVEN gekroond
2c -/-
2d
2e Niet Geglaasd
2f Gebotterd
2g Geen radering rondom ketelopening
2h  
3a Slingerende bladrank
3b  
3c  
4 Derde kwart 18e eeuw
5 Schoonhoven
6 Nikolaas van Komen
7 [3, p. 123 nr 3]
Tekening F.H.W. Friederich

In het boekje Pijpelogie van F.H.W. Friederich kwamen wij nog een variant tegen, zie afbeelding 30. Qua versiering op de linkerzijde van de ketel en de steelversiering lijkt dit pijpje op het pijpje op  afbeelding 28 en 29. Echter in tegenstelling met het pijpje op afbeelding 28 waar op de rechterzijde niets staat afgebeeld, draagt dit pijpje de tekst Schoonhoven met een keizerskroon. Dat brengt ons op een totaal van drie verschillende pijpjes waar de tekst SCHOONHOVEN "de stad waar Nikolaas van Komen werkzaam is geweest" op staat vermeld. Twee met een ooievaar waar zijn initialen NK duidelijk op een andere plaats staan en één met gekroonde vis met de initialen NVK.

1a Collectie: Ewout Korpershoek Nr 31:
1b Schoonhoven
2a Ovoide
2b Ooievaar gekroond NVK 
Ooievaar gekroond
2c -/-
2d
2e Niet Geglaasd
2f Gebotterd
2g Geen radering rondom ketelopening
2h  
3a  
3b  
3c  
4 Derde kwart 18e eeuw
5 Schoonhoven
6 Nikolaas van Komen
7

 

Mooi om te zien is dat het pijpje op afbeelding 10 in het eerste deel een versierde steel bevat van afwisselend ribbels en stippen, te zien op het gerookte pijpje op afbeelding 31.

Foto Freek Mayenburg

1a Collectie: Freek Mayenburg Nr 32:
1b Omgeving Gouda
2a Ovoide
2b Driemaster met initialen NVK
FIFA OOST INIE
2c -/-
2d
2e Niet Geglaasd
2f Gebotterd
2g Geen radering rondom ketelopening
2h  
3a  
3b  
3c  
4 Derde kwart 18e eeuw
5 Schoonhoven
6 Nikolaas van Komen
7

Nikolaas van Komen heeft ook een pijpje gemaakt in de sfeer van de VOC zoals we zien op afbeelding 32. Het is een ovoide pijpje met op de linkerzijde van de ketel een driemaster (VOC schip) met daarboven de initialen NVK van de pijpenmaker. Op de rechterzijde van de ketel zien we, zij het wat vreemd gespeld, de tekst FIFA OOSTINIE.

Zoals we in de inleiding al vermelden zijn ons nu 26 pijpen uit verschillende mallen bekend. In de tabel hieronder hebben we de 26 verschillende pijpjes samengebracht met een korte omschrijving van de verschillende reliëfmerken, versieringen en kroontype. 

Pijp

Afbeelding

Merken of Versiering

Kroontype

1. Afbeelding 1, 26 Links Ooievaar in stralenkrans met de initialen NK
Rechts de tekst SCHOONHOVEN gekroond
Keizerskroon
Keizerskroon
2. Afbeelding 2 Links initialen NK en de naam   voluit op de ketel NIKOLAAS
VAN.KOMEN
Geen kroon
3. Afbeelding 3 Links initialen NK en de naam  voluit op de ketel NIKOLA
AS.VAN 
KOMEN
Geen kroon
4. Afbeelding 5, 6 Links IG gekroond kleine initialen NVK Parelkroon
5. Afbeelding 7 Links IG gekroond grote initialen NVK Parelkroon
6. Afbeelding 8 Links Ooievaar gekroond initialen NVK zonder stralenkrans Bladerkroon
7. Afbeelding 9 Links Ooievaar gekroond initialen NVK stralenkrans, opstaande veren Bladerkroon
8. Afbeelding 10,30 Links Ooievaar gekroond intialen NVK / Rechts Ooievaar gekroond Bladerkroon
9. Afbeelding 11 Links Vis gekroond met de initialen NVK /
Rechts Wapen van Groningen de dubbelkoppige adelaar
Bladerkroon
10. Afbeelding 12 Links N gekroond met de initialen NVK waarbij de V hoger geplaatst Bladerkroon
11. Afbeelding 13 Links IG Gekroond met de initialen NVKO Steel Parelkroon
12. Afbeelding 14 Links Vis gekroond met de initialen NVKO Bladerkroon
13. Afbeelding 15 Links Wapen van Zeeland / Rechts Wapen van Groningen met tussen de koppen van de adelaars de initialen NK. Hielmerk: Huismerk ? Fantasiekroon 
Keizerskroon
14. Afbeelding 17 Rondbodem met merk op de plaats van de hiel gekroonde NK
15. Afbeelding 18 Links Ooievaar gekroond initialen NVK stralenkrans, liggende veren Bladerkroon
16. Afbeelding 19 Links Ooievaar gekroond initialen NVK stralenkrans, minder stippen Bladerkroon
17. Afbeelding 20 Links Schenkkan gekroond met de initialen NK Bladerkroon
18. Afbeelding 21 Links IG Gekroond met de initialen NVK Steel Parelkroon
19. Afbeelding 22 Links Vis gekroond met de initialen NVK /
Rechts Wapen van Groningen de dubbelkoppige adelaar
Uit ander mal afkomstig dan afbeelding 11
Bladerkroon
20. Afbeelding 23 Links Gekroonde vis NVK zonder golfjes Bladerkroon
21. Afbeelding 24 Links Gekroonde vis NVK met golfjes  
22. Afbeelding 25 Gekroonde N met de initialen NVK naast elkaar Bladerkroon
23. Afbeelding 27 Links Vis gekroond met de initialen NVK
Rechts de tekst SCHOONHOVEN gekroond
Bladerkroon
Keizerskroon
24. Afbeelding 28,29 Links Ooievaar gekroond initialen NK   Steel rankversiering Keizerskroon
25. Afbeelding 30 Links Ooievaar gekroond initialen NK   Steel rankversiering
Rechts de tekst SCHOONHOVEN gekroond
Keizerskroon
Keizerskroon
26. Afbeelding 32 Links Driemaster met de initialen NVK
Rechts Gekroond de tekst FIFA OOST INIE

Fantasiekroon

Literatuur:

[1]   J.van der Meulen: (1988) De Kleipijp als bodemvondst Jubileumuitgave PKN] 

[2]    Krommenhoek, W. en A. Vrij, z.j. (1986). Kleipijpen drie eeuwen Nederlandse kleipijpen in foto's. Amstelveen

[3]    Friederich F.H.W. (1975) Pijpelogie Vorm, Versiering en datering van de Hollandse Kleipijp

 

Met dank aan Ewout Korpershoek en Freek Mayenburg voor hun bijdrage een zo'n compleet mogelijk overzicht te verkrijgen wat Nikolaas van Komen heeft geproduceerd.
Met dank aan de AWN voor de toestemming van het gebruik van afbeelding 30 uit Pijpelogie van F.H.W. Friederich
.